Askere Giden İşçinin Hakları ve Askerlik Tazminatı
Binlerce yıllık geçmişi olan askerlik, bir devletin vatandaşlarının ordu adı verilen teşkilata katılarak silahlı kuvvet olarak hizmet vermesini ifade eder. Ülkelerin iç ve dış güvenliğinin teminatı olarak görülen ordular, bireylerin katılımı olmaksızın devamlılığı mümkün olmayan varlıklardır.
Geçmişte zorunlu ve ağır koşulları olan bir hizmet olan askerlik, günümüzde daha modern ve profesyonelleşmiş bir şekilde hayat bulmaktadır. Tarım toplumlarında askerlik, hayatın doğrudan bir parçası olarak görülmüştür. Fakat modern sanayi toplumlarında bireylerin çalışma hayatına katılımının neredeyse zorunlu olması, askerliğin de belirli sürelerle sınırlandırılması ve bir meslek haline getirilmesini mecbur kılmıştır.
Türkiye’de vatani görev olarak addedilen askerlik hizmeti, engel bir durumu bulunmayan her reşit erkek vatandaş için 6 aylık zorunlu bir süreç olarak düzenlenmiştir. Bireyler, her sene belirlenen miktarı ödemek suretiyle 1 aylık bir askerlik süreci geçirerek bedelli askerlik adı verilen müesseseden faydalanabilmektedir. Fakat esas kural, her erkek bireyin süresi değişen şekillerde askerlik hizmetini yerine getirmesi olduğundan, çalışma hayatından kopacak genç bireyler adına birtakım hukuki sorunlar ortaya çıkmıştır. Askerlik sebebiyle işten ayrılma durumunu yaşayan vatandaşların, askerlik hizmeti sonunda yaşayacakları mağduriyetlerin önüne geçmek adına bazı hukuki haklar yasalarda yer edinmiştir.
İçindekiler
Askere Giden İşçinin Hakları Nelerdir?
Askerlik nedeniyle işten ayrılma zorunluluğu bulunan işçilerin birtakım temel hakları bulunmaktadır. İşçinin askerlik hizmeti dolayısıyla sahip olduğu hakları kısaca şu şekilde sayabiliriz:
- Kıdem tazminatı talep etme hakkı
- Askerlik sonrası işe dönüş hakkı
- Taraflar arasındaki iş sözleşmesinden ya da iş hukukundan doğan diğer alacak kalemlerini talep etme hakkı (yıllık izin, fazla mesai vb. işçilik alacakları)
Zorunlu askerlik görevini ifa etme amacı ile işinden ayrılmak zorunda kalan işçinin ana başlıklar itibarıyla talep edebileceği hakları bu şekildedir. Tarafların arasında akdedilen iş sözleşmesinde, genel ilkelere uygun farklı düzenlemelerin mevcudiyeti halinde veya somut olayın gereklilikleri farklı düzenlemelerin çerçevesine dahil ise bazı ek talep haklarının da doğacağından söz edilebilecektir.
Zorunlu Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılma
Türkiye’de askerlik, istisnai durumlar haricinde tecil süresi dolan her erkek birey için yerine getirilmesi zorunlu bir hizmettir. Bu sebeple işten ayrılacak olan kişilerin yaşayacakları mağduriyetlerin önüne geçilmesi adına 4857 sayılı İş Kanunu’nun 31. maddesi ile bazı düzenlemeler meydana getirilmiştir. Askerlik nedeniyle işten ayrılma durumunda işçinin hakları ve iş ilişkisinin durumunu düzenleyen ilgili maddeye göre işçi, şartları oluşmuş ise kıdem tazminatını almaya hak kazanır. Askerlik sonrası işe dönmek isteyen işçi, işveren tarafından işe alınmak zorundadır. İşe alınmaması durumunda işçi, harici bir tazminata daha hak kazanır. Ayrıca iş sözleşmesinin sonlandırılması halinde bakiye işçilik alacakları da işçiye ödenmelidir.
İlgili kanun maddesi “Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır. İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için o işte en az bir yıl çalışmış olması şarttır. Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl için, ayrıca iki gün eklenir. Şu kadar ki bu sürenin tamamı doksan günü geçemez.
İş sözleşmesinin feshedilmiş sayılabilmesi için beklenilmesi gereken süre içinde işçinin ücreti işlemez. Ancak özel kanunların bu husustaki hükümleri saklıdır. Bu süre içinde iş sözleşmesinin Kanundan doğan başka bir sebebe dayanılarak işveren veya işçi tarafından feshedildiği öteki tarafa bildirilmiş olsa bile, fesih için Kanunun gösterdiği süre bu sürenin bitiminden sonra işlemeye başlar. Ancak iş sözleşmesi belirli süreli olarak yapılmış ve sözleşme yukarıda yazılı süre içinde kendiliğinden sona eriyorsa bu madde hükümleri uygulanmaz.
Herhangi bir askeri ve kanuni ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek istedikleri takdirde işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye üç aylık ücret tutarında tazminat öder.” şeklindeki hüküm ile anılan düzenlemelerin yasal zeminini oluşturur.
Bedelli Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılma
Bedelli askerlik, belirli bir bedelin ödenmesi karşılığında 6 aylık zorunlu askerlik hizmeti yerine 1 aylık bir temel eğitime katılınması koşuluyla askerlik hizmetinin ifa edilmiş sayılmasına denir. Bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılan bireylerin hakları, askerliğin süresi nedeniyle 2 türlü olarak düzenlenmiştir. Bu haklardan ilki, askere giderken tazminat alma hakkıdır. Kişinin kıdem tazminatı alma hakkı mevcut ise bedelli askerliğe gidilirken bu tazminat talep edilerek iş sözleşmesi feshedilebilir. İkinci hak ise, bedelli askerliğin 30 gün sürüyor olması nedeniyle ücretsiz izinde sayılma hakkıdır. Askerlik süresi boyunca ücretsiz izin hakkını kullanarak maaş almayan işçi, ücretsiz izin sonunda doğrudan işine dönebilecektir.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılmada Fesih Usulü
Askere giden işçinin hakları konusunda en önemli ve yaygın hak, fesih hakkıdır. İşten askerlik görevini ifa etme amacıyla ayrılacak işçinin iş akdinin nasıl feshedileceği konusu ise kafa karışıklığı yaratmaktadır. Bu noktada dikkat edilmesi gereken şey, feshin herhangi bir usule tabi olmadığıdır. Kural olarak askerlik için işten ayrılan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona ermiş kabul edilir ve feshin işveren tarafından yapıldığı şeklinde düzenleme gerçekleştirilir.
Ancak işçi, askerlik nedenli olarak işten ayrıldığını herhangi bir hukuki ihtilaf meydana gelmesi halinde ispat etmekle yükümlüdür. Bu sebeple fesih bildirimi yapılacak ise askerlikle ilgili belgelerin de ekinde sunulması önem arz etmektedir.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçinin Aynı İşe İadesi
Askerlik yapma amacıyla işten ayrılan ve bu hususu ispat edebilen işçiler, askerlik vazifelerinin tamamlanmasının ardından 2 aylık süre içerisinde aynı işe iade edilmeyi talep edebilme hakkına sahiptir. İşveren, ilgili pozisyonda boşluk olması halinde derhal; iş yerinde uygun bir çalışma alanı bulunmaması halinde ise boşalacak ilk iş pozisyonu anında işçiyi yeniden işe almakla yükümlüdür. İşverenin bu hususu reddetmesi halinde askerlik dönüşü işe başlatmama tazminatı adı verilen 3 aylık maaş tutarındaki tazminatın ödenmesi zaruri hale gelir. Askerliğe ayrılan işçinin yasal haklarından birisini de işe iade hakkı oluşturur.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçinin İşe Başlatmama Tazminat Hakkı
Askerlik görevini tamamlayan, işten askerlik görevini yerine getirme amacıyla ayrılan ve işe iade olmayı talep eden işçinin talebi işveren tarafından sebepsiz bir şekilde reddedilir ise işçinin tazminat talep etme hakkı gündeme gelir. İşveren, uygun pozisyon var ise işçi tarafından iade talebinin gerçekleştirildiği anda, eğer uygun bir iş pozisyonu yok ise ilk anda diğer adayların önünde olmak kaydıyla işçiyi yeniden işe almak durumundadır. Ayrıca işe iade halinde işçinin kıdem tazminatı hakkı da kesinti yaşanmamış gibi devam eder.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılan İşçinin Diğer Kanuni Alacakları
Sıkça karıştırılan bir husus ise askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin ihbar tazminatı talep etme hakkının var olduğu yönündeki yanlış düşüncedir. İhbar tazminatı, işten ayrılışın bildirimi ile ilgili olup askerlik nedenli olarak işten ayrılan işçinin talep edebileceği işçilik alacaklarından değildir. Bunun aksine askere giden ve işten ayrılan işçi, kıdem tazminatı ile birlikte yıllık ücretli izin alacağı, fazla mesai ücreti gibi ödenmemiş bakiye her türlü işçilik alacağını alma hakkına sahiptir.
İşçinin zorunlu vatani görevini ifa edeceğinden dolayı mağduriyet yaşamaması adına yapılan bu düzenlemelerden faydalanmak için iş hukuku alanında uzman kişilerden yardım alınması oldukça önemlidir. Sinan Eroğlu Hukuk ve Danışmanlık Ofisi, iş hukuku alanında müvekkillerine uzun yıllardır başarıyla hizmet etmektedir.