Dernek Kurma Şartları Nelerdir?

İnsanlar, modern çağın ve büyük oranda değişime uğrayan toplum yapısının getirdiği sorunlara çözüm bulmak adına pek çok yenilikler meydana getirmiştir. Özellikle şehirlerde sanayi devrimiyle başlayan toplu yaşam, çalışma şartlarındaki değişiklik ve kişilerin bireysel hakları ile özgürlüklerinin daha geniş ölçüde gündemde oluşu; bireylerden meydana gelen fakat bireylerden farklı bir kişiliği olan yapıların oluşumunu zorunlu kılmıştır. Topluluk veya cemiyet olarak da adlandırılmış olan dernekler de bu gerekliliğin bir sonucu olarak meydana gelmişlerdir.

Dernek gibi toplulukların oluşturulması, toplanması, belirledikleri amaç veya ideal hakkında eylemlerde bulunmaları bireylere tanınan temel haklardan biri haline gelmiştir. Anayasa dernek kurma hakkı konusunda özel bir düzenleme içermektedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 33. Maddesi “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.” hükmü ile bu hakkı anayasal güvence altına almıştır. 

Dernek Nedir?

Dernek, bir insan topluluğunun; kar amacı gütmek haricindeki başka amaç veya saiklerle bir araya gelerek oluşturdukları bir tüzel kişiliktir. Dernek kurma kanunu, 5237 sayılı Dernekler Kanunu’dur. Anılan kanunun Tanımlar başlıklı 2. Maddesinde de “Dernek: Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarını… ifade eder.” tanımına yer verilmiştir. Yasadan ve tanımdan anlaşıldığı üzere derneği en az 7 gerçek veya tüzel kişi bir araya gelerek oluşturur.

Derneklerin amacı kar gütmek olamayacağı gibi açıkça yasak veya zararlı saikler güdülerek de dernek oluşturulması mümkün değildir. Dernek kurmak, anılan haller dışında ve yasada gösterilen şartların karşılanması dahilinde her vatandaşa tanınan ve engellenmesi yasak edilen temel bir haktır. Dernek kurma maliyeti ise herhangi bir tutara tekabül etmemektedir. Yasalarda veya uygulamada dernek kuruluşu için belirli bir tutarın masraf olarak harcanması veya sermaye edilmesi gerekli değildir. Dernek kuruluşunda gider olarak yalnızca kağıt paraları ve kırtasiye masrafları ile derneğin kendine ait yapacağı harcamalar olacağından bahsedilebilir. 

Kimler Dernek Kurabilir?

Dernek kurma prosedürü, derneği kuracak kişilerin bir araya gelmeleriyle fiilen başlar. Bu kişiler gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Örneğin 5 birey ve 2 şirketin bir araya gelmesi, bir derneğin kurulması için gerekli olan asgari 7 kişilik sınıra erişilmesini sağlayacaktır. Derneklere ilişkin yapılan düzenlemelerde dernek kurma hakkının kullanılması bakımından bireylere herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Tüzel kişiliği olan şirketler dernek kurabileceği gibi gerçek kişiler de dernek kurabilirler.

Türkiye’de yerleşme hakkı bulunan yabancıların da dernek kurma hakkı bulunduğu yasalarda düzenlenmiştir. Ancak önemle belirtmek gerekir ki, genel bir kural olan fiil ehliyetine sahip olma vasfını taşımayan kişiler dernek kuramazlar. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 57. maddesi ‘’Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir.’’ hükmünü içermektedir. Buradan anlaşıldığı üzere dernek kuracak kişilerin karşılaması gereken asli ve tek şart, fiil ehliyetine sahip olmaktır. Bu şartı karşılayan kişiler, dernek kurma aşamaları ile işlemlerini sürdürebilir. 

Dernek Kurmak İçin Gereken Şartlar Nelerdir?

Dernek kurma şartları da yasal olarak düzenlenmiş ve hukuk sistemi içerisinde açık şekilde belirlenmiştir. Dernek kurmanın ilk şartı, yedi farklı gerçek veya tüzel kişinin aynı irade ile bir araya gelmiş olmasıdır. En az yedi adet fiil ehliyeti bulunan kişinin birlikteliği meydana gelmez ise dernek kuruluşu gerçekleştirilemez. Bunun yanı sıra derneğin faaliyet amacı kar gütmek ya da açıkça yasaklanmış sakıncalı işler olamaz. Derneğin tüzüğü ve kuruluş için gerekli belgelerin hazırlanması da mutlaka gerçekleştirilmelidir. Bunlarla birlikte bir derneğin organlarının da gerekli hukuki düzenlemeler çerçevesinde düzenlenmiş olması gerekir.  

Dernek Kurmak İçin Gereken Belgeler

Dernek kurmak için gerekli belgeler bir araya getirilerek kuruluş işlemleri gerçekleştirilir. İlgili belgeler şu şekilde sıralanabilir: 

• Kuruluş Bildirim Formu, (en az 7 gerçek veya tüzel kişi tarafından imzalanması gerekli)
• Dernek kurucularının her sayfasında imzası bulunan dernek tüzüğü,
• Dernek kurucuları arasında tüzel kişiliklerin bulunması halinde; bu tüzel kişilerin unvanı, yerleşim yeri ve kuruluş belgesi ile tüzel kişiliklerin organları tarafından yetkilendirilen gerçek kişi de belirtilmek kaydıyla bu konuda alınmış kararın örneği,
• Kurucular arasında yabancı tüzel unsurların bulunması halinde, bu tüzel kişilerin derneklere kurucu olabilmesine dair İçişleri Bakanlığı’nca izin verildiğini belirten dernek kurucuları tarafından imzalanmış yazılı beyan,
• Yabancı uyruklu ve Türkiye’de oturma hakkına sahip kişilerin kuruculardan olması halinde, bu kişilerin yerleşim haklarına ilişkin belge,
• Dernek merkezi olarak gösterilecek adresin tapu kütüğünde mesken olarak belirlenmiş yerlerde bulunacak olması halinde, ilgili anagayrimenkulün kat malikleri kurulunun oybirliği ile alacağı karar örneği.

Dernekler Hangi Alanda Faaliyet Gösterebilir?

Dernekler, kuruluş amaçlarına ve tüzüklerine sadık kalmak kaydı ile genel hukuk kuralları çerçevesinde her türlü iş ve eylem gerçekleştirebilirler. Bu husustaki genel kural, derneklerin açıkça yasaklı olmayan veya kar amacı gütmeyen her türlü kolda faaliyet gösterebilmeleridir.

Türk Medeni Kanunu’nun 56. maddesi “Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. Hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz.” şeklindeki hüküm ile de bu genel kuralı açıklamaktadır. Derneklerin hangi alanlarda faaliyet gösterebileceği ve faaliyetlerini ne şekilde sürdürebileceği hususlarında Dernekler Kanunu’nun daha detaylı düzenlemeleri mevcuttur.

Dernekler tarafından gerçekleştirilemeyecek eylemler ile belirli izinlere bağlanmış faaliyetler, anılan kanunda sayılmıştır. Örneğin, dernekler tarafından kurulacak ve işletilecek lokal, yurt, pansiyon, dinlenme tesisi gibi işletmelerin kuruluşları özel izne tabi tutulmuştur. 

Dernek Tüzüğü Nedir?

Dernek kurma tüzüğü, derneğe ilişkin faaliyet alanı ile işleyişine dair genel bilgileri içeren ve dernek kurma şartlarından olan bir metindir. Bu metin, derneğin üyelerini ve dernek tüzel kişiliğini kuruluştan itibaren bağlar. Derneğin kurucu üyelerinin hangi amaçla bir araya geldiği, derneğe üye olma esaslarını, gelir ve giderlerin nasıl kullanılacağı, dernek yönetimi ve organlarını, derneğin var ise şubelerini ve yönetimini, derneğin işleyişini, çalışma prensiplerini, alanını, faaliyet türlerini ve hukuki düzenlemeleri herkese açık şekilde düzenleyen bu tüzükler, bir nevi ilgili kuruluşun anayasası görevini üstlenir. Dernek tüzükleri, hiçbir koşul altında anayasaya ve yasaların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içeremez. 

Dernek Nasıl Tüzel Kişilik Kazanır?

Dernekler, kuruluş için gerekli belgeler ile şartları karşılamak kaydı ile kuruluş bildirgelerini bulundukları yer mülki idare amirliğine teslimle tüzel kişilik sahibi olur. Mülki idare amirliği ile kastedilen illerde ve büyükşehirlerde kurulan dernekler için Valilikler, ilçelerde kurulan dernekler için ise Kaymakamlıkları ifade eder. Tüzel kişiliğin kazanılması ile birlikte dernek, kurucularından ayrı bir hukuki kişiliği taşır. Dernekler, sivil toplum örgütü vazifesi bakımından toplumun vazgeçilmez bir unsurunu oluştursalar dahi kuruluşları ve işleyişleri esnasında doğabilecek sorunların önlenmesi adına hukuki danışmanlık hizmeti almaları tavsiye olunur. Sinan Eroğlu Hukuk ve Danışmanlık Ofisi, sivil toplum kuruluşlarına ve tüzel kişi danışmanlarına başarıyla hizmet vermeye devam etmektedir.