Gemi İpoteği Nedir? İpotek Türleri Nelerdir?

Türk hukuk sisteminde, aralarında borç ilişkisi kurulacak kişilerin karşılaşabilecekleri problemlerin hukuki ihtilaf oluşmaksızın hızlı bir şekilde çözülebilmesi adına alacağa ilişkin güvence oluşturacak bir takım düzenlemeler getirilmiştir.

Bu güvence kurumlarından halk arasında en bilinir olanı rehindir. Rehin, bir alacağın teminatı olması maksadı ile sahibi tarafından alacaklıya verilen, borcun ödenmesi halinde geri alınan ve ödenmemesi halinde paraya çevrilmek suretiyle alacaklının tahsilat yapmasını sağlayan taşınır veya taşınmaz mallar üzerinde kurulan bir haktır. Taşınır mallar için doğrudan rehin olarak anılan bu düzenleme, taşınmaz mallar üzerinde kurulması söz konusu olduğunda ipotek adını alır. Bir alacaklının rehin hakkına sahip olması halinde ilk olarak rehnin paraya çevrilmesi yolu ile icra takibine başvurarak borcun tahsilini sağlaması gerekir. 

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda taşınmaz mallar üzerinde kurulacak rehinlere ilişkin detaylı hükümlere yer verilmiştir. İlgili kanunun 850. Maddesi ‘’Taşınmaz rehni, ancak ipotek, ipotekli borç senedi veya irat senedi şeklinde kurulabilir.’’ hükmünü içermektedir. Buna göre taşınmaz üzerinde tesis edilen rehin hakkı ipotek ve kanunda anılan çeşitlerinden olabilir. Fakat bu konuda istisnai olarak getirilen düzenleme ile taşınır mallardan olan gemiler üzerine tesis edilebilen bir ipotek çeşidinin varlığına dikkat çekmek gerekir. 

Gemi İpoteği Nedir?

Taşınır bir mal olan gemiler üzerinde ipotek kurulabileceğine ilişkin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 1014. Maddesi ‘’Bir alacağı teminat altına almak için gemi üzerinde ipotek kurulabilir. Gemi  ipoteği  alacaklıya,  alacağını, geminin  bedelinden  alma  yetkisini  verir.  Sicile kayıtlı gemilerin sözleşmeye dayalı rehni sadece gemi ipoteği yolu ile sağlanır. İleride doğabilecek veya şarta ya da kıymetli evraka bağlı bir alacak için de ipotek kurulabilir…’’ şeklinde bir düzenlemeye sahiptir. Aynı kanunun ilgili maddeyi takip eden diğer maddelerinde gemi ipoteğine ilişkin hükümler belirlenmiş olup birden çok hususta Türk Medeni Kanunu’nda yer alan taşınmaz rehinlerine ilişkin maddelere atıfta bulunulmuştur.

Gemi ipoteği yalnızca Türk Gemi Sicili’ne işlenmiş gemiler üzerinde kurulabilir. Sicile kayıtlı olmayan gemilere ilişkin ipotek hakkı, geminin bir donanma tarafından işletilmesi halinde iştirak payı rehni olarak paydaşların her biri adına Medeni Kanun’un rehin hükümlerine tabi olarak işlenebilecektir. Gemi siciline işlenmiş olan bir geminin maliki ile alacaklısı arasında ipotek ilişkisinin kurulabilmesi için tarafların yazılı olarak anlaşmaları gerekir.

Gemi ipotek sözleşmesi olarak da anılan bu anlaşma, imzaları noterlikçe onaylanmak suretiyle yapılabileceği gibi doğrudan Gemi Sicil Müdürlüğü’nde de gerçekleştirilebilir. İş bu koşul gemi ipoteklerinde bir şekil şartı olup noter huzurunda veya sicil müdürlüğünde yapılmayan anlaşmalar hukuki bir hüküm ifade etmeyecektir. Gemi malikinin onayı ile ipotek sicile işlenecektir. Anlaşmanın geçerli olarak var olması halinde malik ipoteğin sicile işlenmesinden kaçınsa dahi alacaklının talebi üzerine doğrudan müdürlükçe işlem yapılır.

İpoteğin paraya çevrilmesi yolu ile takip başlatıldığı anda gemiye el koyulur ve satış işlemlerine geçilir. İpotek kapsamında takipten itibaren işleyecek gemi kira bedelleri, geminin kendisi ve payları, geminin el koyma anında üzerinde yer alan her türlü bütünleyici parçası, her türlü tazminat kalemi ve kamulaştırılma durumunda kamulaştırma bedeli yer alır. Bir gemi üzerinde birden fazla ipotek kurulması mümkündür. Satış durumunda ipotekler, derece sıralarına göre karşılık bulur. İpotek dereceleri, alacaklıların karşılıklı ve noter onaylı muvafakati olmaksızın değiştirilemez. 

Gemi ipoteğinin kurulması ile birlikte alacak muaccel olmadan alacaklının gemi üzerinde bir takım hakları doğmaktadır. Alacaklı, borçlunun gemiyi kötü niyetli şekilde değersizleştirecek hareketlerde bulunduğunu veya borcun tahsilini imkansız hale getirmeye çalıştığını fark ettiği andan itibaren ihtiyatı haciz uygulanmasına karar verilmesini talep edebilir.

Ayrıca alacağın tehlikeye girmesi durumunda alacaklı tarafından borçluya tehlikenin giderilmesi için süre verilebilir. Usulüne uygun şekilde tebliğ edilmiş bir ihtarname ile verilen sürede anılan riskleri bertaraf etmeyen borçluya karşı mahkemeye başvurularak vadesi gelmemiş alacağa ilişkin ipoteğin derhal paraya çevrilmesi talep edilebilir. Alacağın muaccel olması ve ödenmemesi halinde ise ipotek alacaklısı, ipoteğin paraya çevrilmesi yolu ile icra takibi başlatmak suretiyle geminin satışını ve borcun tahsilini gerçekleştirebilir.

Gemi İpotek Türleri Nelerdir?

Gemi ipotekleri, geminin imalat anından itibaren farklı türler ile hukuki sonuç ifade edebilir. Gemi ipoteği türleri şu şekildedir:

Tersanecinin İpotek Hakkı

Geminin maliki ile tersaneci arasında kurulabilen bu ipotek türünde geçerli bir yapım ve onarım sözleşmesinin varlığı aranır. Bu tip sözleşmeler ile tersaneci geminin yapımını, tamirini, bakımını ve onarımını üstlenirken gemi maliki aldığı hizmete karşılık bir miktar para borcu altına girer.

Diğer ipotek türlerinin aksine tersaneci ipoteği, tek taraflı olarak karşılıklı anlaşma olmaksızın hüküm ifade edebilir. Tersanecinin başvurusu üzerine gerekli kanuni şartları taşıyan ipotek istemi sicile işlenmekle hüküm ifade eder. Tersanecinin eser sözleşmesinden doğan alacakları haricinde gemi 

malikinden olan alacakları, ipotek sözleşmesi olmaksızın hüküm ifade etmeyecektir. 

İnşası Süren Gemiler Üzerindeki İpotek Hakları

Geminin omurgasının meydana gelmesi ve ayırt edici bir isminin gövdesinde yer almasından itibaren inşası sonlanana kadar gemi üzerinde ipotek tesisi gerçekleştirilebilmektedir.

İpotek devam ederken tamamlanan gemi üzerinde derecesi kadar ipotek hakkı devam eder. İnşaat halinde geminin parçalarının üzerinde yer almaması durumunda dahi, ayırt edici özellikleri ile ilgili gemi inşasında kullanılacağı anlaşılan parçalar ipoteğin paraya çevrilmesi esnasında satışa konu edilir. 

Birlikte Gemi İpoteği

Bir alacaklının aynı anda birden fazla gemi veya gemi payı üzerinde tek seferde ipotek tesis etmesine verilen isimdir. Hukuki anlamda birlikte gemi ipoteğinin geçerli olması için gemi maliklerinin aynı olması gerekmese de birden fazla malik mevcut ise her birinin ayrı ayrı olarak ipotek sözleşmesi imzalaması gereklidir.

Sözleşme imzalanırken maliklerin hangilerinin ipotekten ne kadarlık bir miktarla sorumlu olacağı ortak bir anlaşma ile kararlaştırılabilir. İpotek sicile işlenirken her bir geminin siciline ipotekli diğer gemilere ilişkin bilgiler de işlenir. İpoteğin paraya çevrilmesi esnasında ise aksine bir anlaşma yok ise tüm gemiler veya gemi payları aynı anda satışa sunulur.

Üst Sınırı Belirli Gemi İpoteği

Bir alacağın ipotekle güvence altına alınabilmesi için genel kurallardan biri alacak miktarının kesin ve belirli olmasıdır. Fakat gemi ipoteklerinde buna bir istisna getirilmiştir. Alacak miktarı tam olarak belirlenemese dahi, ipotek şerhi sicile düşülürken bir üst sınır belirlenelerek geminin alacağa karşılık ipotek edilmesi mümkündür.

Bu türdeki ipotekler paraya çevrilirken her halde belirlenen üst sınır kadar tahsilat gerçekleştirilir. Alacak miktarı belirlenen üst sınırdan yüksek olsa dahi ipoteğin paraya çevrilmesi ile elde edilecek miktardan tahsilat, borçlunun muvafakati olmaksızın mümkün değildir. 

Yabancı Ülke Paraları Cinsinden Alacaklara Kurulan Gemi İpoteği

Hazine müsteşarlığı tarafından belirtilen yabancı ülke para birimleri üzerinden gemi ipoteği kurulması da yasal olarak mümkündür. Bu şekilde bir ipotek tesisi için alacağın döviz cinsinin belirli ve müsteşarlıkça kabul edilmiş olması, tek birim üzerinden ipotek tesis edilecek olması şartları aranır. 

Sabit Değerli Gemi İpoteği

Vade miktarı uzun olan borçlarda, paranın değer kaybının önüne geçilebilmesi adına Hazine Müsteşarlığı tarafından kabul edilen para birimlerinden biri veya altın gibi kıymetli madenler sabit değer olarak belirlenerek ipotek tesisi gerçekleştirilebilir. Asıl borç Türk Lirası cinsinde iken tercih edilen bir ipotek türüdür. 

Gemi ipoteği hususunda yapılacak işlemler, ileri düzeyde Deniz ve Ticaret hukuku bilgisi gerektirir. Bu alanda uzman ve deneyimli kadrosu ile Sinan Eroğlu Hukuk ve Danışmanlık Ofisi’nden hizmet alarak gemi ipotekleri konusunda haklarınızdan haberdar olabilirsiniz.