İmar Planlarının İptal Sebepleri

Sanayileşmenin ve tarım ekonomisinin terk edilmesinin neticelerinden biri kırsal yerleşim yerlerinden büyük kentlere doğru yaşanan büyük bir göç dalgası olarak görülmüştür. Kısa sürede artan nüfus ve buna bağlı olarak barınma ile kamu hizmetlerine olan ihtiyacın artışı aynı hızda karşılanamamıştır. Şehir planlamacılığı, bu gibi durumlara karşı insana uygun ve insan yaşamını kolaylaştıran şehirler inşa etmeyi amaçlayan bir alan olarak modern dünyada oldukça önem kazanmıştır. 

Uygun görüldüğü takdirde daha önce yasal olarak yerleşimin bulunmadığı alanların yapılaşmaya açılmasına imar adı verilir. Bu doğrultuda imar planı, yapılaşmaya açılacak alana ilişkin her türlü detayın yer aldığı ve inşa alanına ait kuralların belirlendiği, duyulan ihtiyaca göre farklı büyüklük ve ölçekte olacak şekilde hazırlanan planlar olarak tanımlanabilir.

İmar planlarının hazırlanması ile uygulamaya koyulması bazı hukuki kurallara bağlanmıştır. Özellikle günümüzde doğal afet ve çarpık kentleşmenin getirdiği tehditlerin gündemde olması neticesinde imar uygulamaları daha titiz şekilde yürürlük kazanmaktadır. Yasal olarak belirlenen şartları taşımayan imar planlarının ise iptali söz konusu olur.

İmar Planı Nedir?

Yeni alanların yetkili kurumlar tarafından inşaat izni alması sonucu imar planı nedir sorusu sıkça sorulmaktadır. İmar, kelime anlamı itibariyle bayındırlık manasını taşır. İmar planları ise şehir dokusu, yerel kültür, altyapı ve fiziki koşulları göz önüne alan imara konu edilecek bölgenin esaslarını belirleyen planlardır.

Buna göre imar planı ihtiyaca ve mevcut yerin koşullarına bağlı olarak hazırlanır. Bunun yanı sıra imara açılan yerlerin ticari kullanımı, konut inşasına müsaitliği, yapılabilecek kat sayısı, geniş planlarda kamu hizmetlerine ait olacak yerlerin belirlenmesi gibi detayları da içerisinde barındırır. 

Aynı bölgeyi ilgilendiren birden fazla imar planı aynı anda var olabilir. Bu sebeple imar planları arasında bir plan hiyerarşisi bulunur. Büyük ölçekli planlar ile imara ilişkin genel hatlar belirlenirken, daha küçük ölçekli imar planları ince detayları içerir. Ölçeği büyük olan planlarda belirlenen esaslar, küçük ölçekli planlar hazırlanırken göz önünde bulundurulur.

Her planın bir üstündeki plana uygun şekilde hazırlanması gerekliliği doğrudan 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 6. maddesinde yer alan detaylarla belirlenmiştir. “Buna göre mekânsal planlar, kapsadıkları alan ve amaçları açısından mekânsal strateji planlarına uygun olarak; çevre düzeni planları ve imar planları kademelerinden oluşur. İmar planları ise nazım imar planı ve uygulama imar planı olarak hazırlanır. Her plan bir üst kademedeki plana uygun olarak hazırlanır.’’ Şeklindeki hüküm ile yasal dayanak kazanmıştır. 

İmar Planı İptal Sebepleri Nelerdir?

İmar planı neden iptal edilir sorusuna karşı pek çok sebebin sayılması mümkündür. Genel hatları itibariyle bazı iptal sebepleri şu şekildedir: 

Kamu yararına aykırılık

Planların yapılması esnasında eksik incelemenin tespiti

Planın yasada belirtilen şehircilik ilkelerine aykırı şekilde hazırlanması

Planın hiyerarşiye uygun olarak üst ölçekli planla uyumlu olmaması

Planın uygulanacağı alanda araştırma ve analiz çalışmalarının uygun bilimsel teknikler ile gerçekleştirilmemesi

Sosyal ihtiyaç bölgelerine ve kamu hizmetine ayrılacak kısımlara yeterli bir alan verilmemesi

İmar planının yetkili olmayan kişi ve kurumlarca hazırlanması, denetlenmesi veya uygulamaya koyulması

Planın hakkaniyete ve eşitler arası adalet ilkesine aykırılık teşkil etmesi

İmar planının iptali sebepleri yukarıda sayılanlarla sınırlı değildir. Bu planlara ilişkin yapılan yasal düzenleme, iptal hâllerinin tamamını saymamış; değerlendirmenin somut olayın ve alanın gerçeklerine göre yapılması adına çerçeve çizmekle yetinmiştir. 

İmar Planı Hiyerarşisi Nasıldır?

İmar planları, büyük ölçekli planlardan en küçük ölçekli planlara doğru olacak şekilde bir hiyerarşi içerisindedir. Bu hiyerarşi, büyük ölçekli planlarda yapılan genel düzenlemelerin daha küçük ölçekli planlara taşınması; her bölgeye ilişkin küçük ölçekli planların ise yere uygun şartları taşıması şeklinde vücut bulur. İmar planı hiyerarşisi sırasıyla mekânsal strateji planı, çevre düzeni planı, nazım imar planı ve uygulama imar planı şeklindedir.

Mekânsal strateji planları ülke genelinde veya gerekli görülen büyük ölçekli bölgelerde hüküm ifade eder. Üst ölçekli planlardan olan çevre düzeni planı ise geniş alanda, örneğin bir şehirdeki imar kurallarının bütününü oluşturur.

Nazım imar planları ise uygulama imar planlarına öncülük eden ve mevcut koşullar ile gelecekteki projeksiyonlar doğrultusunda imara ilişkin kuralları belirler. Hiyerarşiye aykırı şekilde düzenlenen imar planları, bir diğer söyleyiş ile üst ölçekli planlarda belirlenen esaslara uygun olmayan planlar iptale konu edilebilir. 

İmar Planının Yetki Unsuru Bakımından İptali

İmar planlarının iptal sebeplerinden biri yetkisiz kurum tarafından imar planının yürürlüğe koyulmasıdır. Büyükşehirlerde nazım imar planları büyükşehir belediyesi tarafından hazırlanır ve uygulama imar planları ilçe belediyelerince nazım plana uygun olarak tamamlanır.

Diğer belediyelerde ise her iki imar planının hazırlanması da il belediyesinin yetkisi dahilindedir. Bu kurumların dışında idarenin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği bakanlığı eli ile imar planı yapma yetkisi bulunmaktadır. Somut olaylarda imar planının türüne ve etki alanına göre yetkisiz kurum tarafından hazırlanarak yürürlüğe koyulması iptaline karar verilmesi için yeterli gerekçe oluşturur. 

İmar Planının Şekil Unsuru Bakımından İptali

3194 Sayılı İmar Kanunu’nun “planların hazırlanması ve yürürlüğe konulması” başlıklı 8. maddesi, bir imar planının hazırlanma sürecinden uygulanmasına kadar tüm sürece ilişkin şekli zorunlulukları düzenler. Yasanın ilgili maddesine ve doğrudan bu maddedeki düzenlemelerle ilgili diğer yasal zorunluluklara aykırılık teşkil eden imar planlarının iptali adına dava açılması mümkündür. Yetki dahilinde imar planı hazırlayan kurum, yasal şekil şartlarına sıkı sıkıya uymak zorundadır. 

İmar Planının Konu Unsuru Bakımından İptali

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 35. maddesi ‘’Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.’’ Hükmünü içerir.

Mülkiyet hakkı, anayasal bir güvenceye tabi tutulmuştur. İmar planlarıyla alakalı ortaya çıkan en ciddi sorunların başında da kişilerin mülkiyet haklarını zedeleyici uygulamaların ortaya çıkması gelmektedir. Bu bağlamda imar planlarının konusunun hukuka ve hakkaniyete aykırılık teşkil etmesi halinde iptal edilmesi mümkün olacaktır. 

İmar Planının İptali İçin Kimler Dava Açabilir?

İmar planlarının yayınlanmasından itibaren 30 günlük süre içerisinde ilgili planlara itiraz edilebilir. İtirazlar ilgili kurum tarafından 15 gün içerisinde kesin suretle karara bağlanır. İtirazın reddedilmesi sonucunda imar planının iptali davası açılabilir.

İptali istenen imar planından dolayı hak kaybına uğrayacak olan herkesçe imar planının iptali davası açılabilir veya itiraz yoluna başvurulabilir. İmar planı iptal sebepleri göz önüne alınarak iptal talebi öne sürülmeli, gerekçeli olarak talep açıklanmalı ve gereken hususların ispatı adına mahkemeye deliller veya delillerin nereden bulunacağının bilgisi sunulmalıdır.

Nazım İmar Planı Nedir?

Nazım imar planları, bölgesel büyük ölçekli planların ardından gelen ve plan hiyerarşisinde uygulama imar planının üstünde yer alan bir seçenektir. Uygulama imar planına esas olacak yerleşkenin hangi amaçla imara açılacağı, yerleşim yerleri, ticari faaliyet kolu, iş yerleri ve sanayi yerleşkelerinin durumu, gelecek zamanda gerçekleşmesi beklenen göç ve nüfus projeksiyonları, alanın fiziki hali, deprem ve benzeri afetlerden etkilenme olasığı gibi çeşitli faktörler nazım imar planı ile belirlenir. Burada belirlenen esaslar ise daha küçük ölçekli hazırlanacak ve uygulama alanı bulacak imar planlarında korunur. 

İmarın iptali isteminde oldukça önemli olan nazım imar planlarının dikkatli şekilde incelenmesi önem arz etmektedir. Sinan Eroğlu Hukuk ve Danışmanlık Ofisi ile iletişime geçerek imar planlarından kaynaklanan her türlü sorununuz için uzman desteği alabilirsiniz.