Mücbir Sebep Nedir? Halleri Nelerdir?
Mücbir sebep, bir sözleşmenin taraflarından birinin yerine getirmesini engelleyen veya zorlaştıran bir durumdur. Bir işletmenin ürettiği malın satılmasını engelleyen bir doğal afet veya yasal bir yaptırım gibi durumlar buna örnek gösterilebilir.
Mücbir sebep haline dair açıklamalar şöyledir:
- Doğal Afet: Bir doğal afet, örneğin bir sel felaketi veya deprem, bir işletmenin üretim yapmasını veya ürünlerini teslim etmesini engelleyebilir. İşletme sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini bu sebeple yerine getirmekte güçlük çektiğinde sorumlu tutulmaz.
- Yasal Yaptırım: Devlet tarafından uygulanan yasal yaptırımlar, örneğin bir ülkenin ihraç ettiği malların ithalatını yasaklaması, bir işletmenin sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmesini engelleyebilir.
- Tedarikçi Sorunları: Bir işletmenin tedarikçileri tarafından sağlanan mal veya hizmetlerin kesintiye uğraması, işletmenin taraf olduğu sözleşmede belirlenmiş olan yükümlülüklerinin yerine getirilmesini engelleyebilir. Örneğin, bir tedarikçinin ürettiği parçaların kalitesi kötü olduğunda veya bir tedarikçi malı teslim etmediğinde, işletme sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmekte güçlük çekebilir.
Bu gibi durumlar bu kavramın içerisinde yer alır. Bu durumun ortaya çıkmasıyla birlikte firma ya da kişi yerine getiremediğini yükümlülük kapsamında sorumlu tutulamaz.
İçindekiler
Mücbir Sebebin Sözleşmeye Etkisi
Mücbir sebep nedeniyle sözleşmenin taraflarından biri sözleşmede belirtilen yükümlülüklerini yerine getiremezse, sözleşme geçersiz sayılmaz ancak bu durumun ortaya çıkmasından sonra tarafların yükümlülükleri durdurulur ve sözleşmenin geçerliliği bu durum ortadan kalkana kadar askıda kalır.
Mücbir sebep halinde, tarafların her ikisi de bu durumdan etkilenmişse sözleşmenin yeniden yapılandırılması veya sözleşmenin feshedilmesi taraflarca istenebilir. Ancak, sadece bir taraf bu durumdan etkilenirse etkilenen taraf sözleşmenin feshedilmesini isteyemez ve sadece sözleşmenin yeniden yapılandırılmasını isteyebilir.
Böyle bir durumun ortaya çıkmasıyla birlikte taraflar sözleşmenin geçerliliğini koruma amacıyla gerekli önlemleri almalıdır. Örneğin, bir işletme bu durum nedeniyle mal veya hizmet sağlayamadığında, müşteriye alternatif bir mal veya hizmet sağlamak için çaba sarf etmelidir.
Bu hususun ortaya çıkması halinde sözleşme hukukunda yer alan “force majeure” kavramı kullanılır. Bu kavram, sözleşmeye taraf olmuş olanların sözleşmeden kaynaklanan sorumluluklarını yerine getirmekte güçlük çektikleri veya yerine getiremedikleri durumları ifade eder.
Tam İfa İmkansızlığı (TBK 136)
Tam ifa imkansızlığı, tam ifa nedir sorusuna verilecek olan cevabın imkansızlaşması şekilde özetlenebilir. Tam ifa imkansızlığı sözleşmenin taraflarından birinin yerine getirmeye çalıştığı sözleşmede belirtilen yükümlülüğün gerçekleşmesinin fiziksel olarak mümkün olmadığı durumdur.
Tam ifa imkansızlığı, sözleşmenin taraflarından biri tarafından yerine getirilmeye çalışılan yükümlülüğün gerçekleşmesine engel olan bir nedendir. Örneğin, bir inşaat işi için malzeme temin etme sözleşmesi yapılmışsa, inşaat işi tamamlanamayacak kadar malzeme temin edilememesi durumunda, tam ifa imkansızlığı söz konusudur.
Tam ifa imkansızlığı durumunda, sözleşme hukukunda yer alan “impossibility of performance” kavramı kullanılır. Bu durumda, sözleşmenin geçerliliği sona erer ve sözleşmenin taraflarından birinin yerine getirmeye çalıştığı yükümlülükleri yerine getirmek zorunda değildir. Ayrıca, tam ifa imkansızlığı durumunda sözleşmenin taraflarından biri diğer tarafın zararını tazmin etmekle yükümlüdür.
Kısmi İfa İmkansızlığı (TBK 137)
Kısmi ifa imkansızlığı, bir sözleşmenin yerine getirilmesi için gerekli olan koşulların bir kısmının yerine getirilmemiş olması durumudur. Bu durumda, sözleşme taraflarından biri sözleşmeyi feshetme hakkına sahip olabilir. Ancak, sözleşmenin diğer tarafı sözleşmenin yerine getirilmesi için çaba sarf etmeye devam edebilir.
Örneğin, bir inşaat işi için bir sözleşme yapılmıştır. Sözleşmeye göre, inşaat işinin belirli bir tarihte tamamlanması gereklidir. Ancak, inşaat işi belirlenmiş olan tarihte tamamlanmadığı takdirde kısmi ifa imkansızlığı doğar.
Hal böyle olunca da sözleşme taraflarından diğeri sözleşmeyi feshetme hakkına sahip olur. Bununla birlikte, inşaat işinin yapımına devam edilmesi için sözleşme yükümlülüğünü yerine getirmemiş olan taraf çaba sarf edilmeye devam edebilir ve sözleşmenin ayakta kalmasını isteyebilir.
Mücbir Sebepten Ötürü Borcun Zamanında İfa Edilememesi
Mücbir sebep nedeniyle bir borç zamanında ifa edilemezse, borçlu genellikle sözleşmede belirlenmiş olan hükümlere göre serbest bırakılır. Ancak, borç verenin (veya kredi verenin) zararının karşılanması için borçlunun sorumluluğu devam eder.
Mücbir sebep kavramı ile zorlayıcı sebep kavramlarının ayrımının iyi yapılması gerekir. Zira bu iki kavram birbirlerinden farklılaştığı gibi ortaya çıkardığı sonuçlarda birbirinden farklılaşır. Zorlayıcı sebepler, bir sözleşmenin taraflarından biri için beklenmedik, önlenemez veya kaçınılmaz bir olaydır. Zorunlu bir sebep, bir tarafın sözleşme yerine getirmesini imkânsız hale getirir veya sözleşmenin yerine getirilmesi için ciddi bir zorluk oluşturur. Ancak böyle bir durumda, taraflar sözleşme ile yükümlülük altına girdiği borcun ifa edilmesinden kurtulamazlar.
Kanunda Ve Danıştay Kararlarında Mücbir Sebep
Mücbir sebep Türk Borçlar Kanunu’nun 120. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre; borçlu olmakla yükümlü olunan borçların yerine getirilmesinde olanaksızlığın ortaya çıktığı ve bu olanaksızlığın borçlu tarafından önlenemediği olaydır.
Türkiye Adalet Bakanlığı’nın resmi internet sitesinde yer alan Danıştay kararlarında, mücbir sebep süreci genellikle beklenmedik, önlenemez veya kaçınılmaz bir olayın meydana gelmesiyle başlayıp yerine getirmekle yükümlü olunan borçların imkânsız hale gelmesiyle sonuçlanan sürece tekabül eder.
Mücbir Sebep Hallerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Mücbir sebep hallerinde özellikle dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunlar arasında;
- Mücbir sebebin gerçekten ortaya çıktığını kanıtlamak,
- Bu kavramın ortaya çıkardığı etkileri azaltmak için çaba sarf etmek,
- Sözleşmede belirlenen hükümlere uymak,
- Zararı ödemek, gibi hususlar vardır.
Bu hususlara dikkat edilmemesi durumunda borçlu, gelecekteki borçlarının faiz yükünün artmasına ve kredi skorunun olumsuz etkilenmesine maruz kalabilir. Bu nedenle, bu durum gerçekleştiğinde, borçlu sözleşmede belirlenen hükümleri ve mevzuatı dikkatli bir şekilde incelemeli ve gerekli önlemleri almalıdır.
İşçi – İşveren İçin Mücbir Sebep
İşçi ve işveren açısından mücbir sebep, iş sözleşmesinin yerine getirilmesini engelleyen, işçi veya işveren tarafından önceden öngörülemeyen ve önlenebilir olmayan olaylar anlamına gelir.
İşçi açısından; işe gitmekte zorluk çekilen veya işi yerine getirmekte zorluk yaşatan olayları içerebilir. İşveren açısından; işletmede üretim veya satışı engelleyen olayları içerebilir.
Sonuç
Mücbir sebep hükümlerinden yararlanmak için, borçlu, bu hususun sebebinin gerçekten ortaya çıktığını kanıtlamak zorundadır. Bu nedenle, bu olayla ilgili belgelerin veya diğer kanıtların toplanması bu hususun kanıtlanması açısından oldukça elzemdir.
Bu husus, kavramın hem hukuki bir terim olması hem de yaşanan olayla örtüşüp örtüşmediğinin ortaya konulmasının güç olması sebeplerine binaen en fazla hukuki yardıma muhtaç konular arasında yer alıyor. Sinan Eroğlu Hukuk ve Danışmanlık bünyesinde çalışan deneyimli avukatlar aracılığıyla bahsi geçen konu hakkında hukuki danışmanlık alınarak gelecekte ortaya çıkma ihtimali bulunan olumsuzluklar yaşanmadan önlem alınabilir.
